El Cine en Español: recente juweeltjes van de Spaanstalige cinema

Van de Spaanse en Spaans-Amerikaanse films dringen er maar weinig door tot de bioscopen in Nederland. In vergelijking tot de filmfestivals in Cannes, Berlijn en Rotterdam, krijgt het jaarlijkse festival van Spaanstalige films in San Sebastián hier in de pers maar weinig aandacht. Regisseurs als Saura (Cría Cuervos, 1976; Carmen, 2003), Amenábar (Mar adentro, 2005) en Almodóvar (Hable con ella, 2002) zijn hier min of meer bekende namen maar er zijn veel meer Spaanse en Spaans-Amerikaanse regisseurs die de moeite waard zijn. Met deze Spaanstalige filmdagen willen we vooral deze laatsten onder de aandacht brengen.

Zowel Spanje als Spaans-Amerika hebben een bloeiende filmindustrie en produceren vanaf de jaren ’30 van de vorige eeuw in golven de meest fantastische films. Begin jaren vijftig maakte Luis García Berlanga in Spanje de satire op de modernisering onder dictator Franco in ‘Bienvenido Mr Marshall’, en Luis Buñuel Portolés maakte als vluchteling in Mexico ‘Los Olvidados’. Met de komst van de dictaturen in de jaren ’70 neemt in Spaans-Amerika de productie beduidend af terwijl in Spanje na de dood van dictator Franco de cinema juist weer opbloeit.

In alle Spaanstalige gebieden zijn de tegenstellingen tussen arm en rijk groot. Alle hebben in de afgelopen 100 jaar geleden onder burgeroorlogen, militaire dictaturen en openlijke corruptie en machtsmisbruik van de politieke klasse. Deze periodes werden afgewisseld met periodes van relatieve politieke rust en sociale en economische vooruitgang. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de films politieke en sociale kwesties vrijwel altijd een rol spelen, hoe verschillend deze ook worden uitgewerkt. Zo speelt in vrijwel elke Spaanse film op de achtergrond de burgeroorlog, de dictatuur onder Franco en de katholieke kerk een rol. Soms rauw en hard zoals bijvoorbeeld in Almodóvars ‘La mala Educación’ (2004) waarin misbruik op een kleinseminarie de achtergrond vormt voor het getroebleerde leven van de daders en slachtoffers, of meer tragikomisch als in ‘Los lunes al sol’ (2002) van Fernando León de Aranoa, waarin wordt verteld welke gevolgen de ontmanteling van de zware industrie heeft op het leven van de voormalige arbeiders.

Ook in Spaans-Amerikaanse films spelen politieke thema’s een rol die vaak als docudrama worden gebracht. Zo gaat ‘La Historia oficial’ (1985) van Luis Puenzo over de illegale adoptie van kinderen van gevangen linkse activisten door officieren tijdens de vuile oorlog in Argentinië. ‘También la lluvia’ (2010) is gebaseerd op de wateroorlog van Cochabamba (Bolivia), waar neoliberale machthebbers in 2000 probeerden de watervoorziening van kleine boeren te privatiseren; tegelijkertijd trekt de film een gelijkenis met het kolonialisme door de recente gebeurtenissen te plaatsen in de tijd van de verovering van Zuid-Amerika. Opvallend is dat, hoe beladen de onderwerpen ook zijn, de films vrijwel altijd de verhalen met licht verbaasde, ironische ondertoon vertellen. Zo is ‘El Presidente’ niet alleen een familiedrama, maar ook een aanklacht tegen corruptie. En ‘Incierta Gloria’ kun je zien als een liefdesdrama maar ook als een aanklacht tegen de klassentegenstellingen die door de Spaanse burgeroorlog worden versterkt en verscherpt.

Doordat het taalgebied zo groot is, kunnen Spaanse regisseurs en acteurs gemakkelijk in Spaans-Amerika werken en omgekeerd maar vooral in Mexico heeft de Noord-Amerikaanse filmindustrie veel invloed op jongere regisseurs. Zo laat de documentaire ‘Tempestad’ (2016) het gruwelijke geweld zien van de drugsoorlogen in Mexico waar Europese regisseurs dit wellicht op andere manier zouden brengen.

Het moge duidelijk zijn dat de Spaanstalige cinema veel verrassingen kent. De vereniging Círculo Cervantes en Lumière Cinema willen U een paar juweeltjes van de recente producties uit deze landen niet onthouden. Daarom vertonen we, met steun van de Spaanse ambassade, van 10 tot en met 14 maart een aantal van de nieuwste films. Een tweetal voorzien we bovendien van een inleiding. We hopen dat U hier evenveel van geniet als wij.

David Deprez, Artistiek Directeur Cinema Lumière

Jan Joosten, Presidente Círculo Cervantes